Şîrî Baba’nın Devriyesi

Şîrî Baba, antolojilerde şiirlerinin yer almasına rağmen Bektaşî geleneği içinde akla ilk gelen isimlerden biri değildir. Bunda onun kim olduğu ve ne zaman yaşadığına dair bilgimizin olmamasının da etkisi olduğu muhakkak. Kim olduğunu bilmediğimiz bu şairi unutturmayan şiiri ise meşhur devriyesidir.

Sadeddin Nüzhet Şîrî Baba’nın Bektaşî şeyhlerinden Bektaş adındaki çelebilerden üçüncüsü olduğunu düşünürken Öztelli, devriyede mahlasın geçtiği mısradan hareketle Hamdullah adında biri olduğunu söylüyor. Ancak Hamdullillah ibaresinden adının Hamdullah olduğunu düşünmek biraz zorlama olmakta ve Ergün’ün görüşü bize daha makul gelmekte.

Hakkında yeterince bilgi olmasa da şiirlerinden Şîrî Baba’nın Bektaşî geleneğine bağlı ve kültürüne vakıf kıdemli bir Bektaşî şeyhi olduğu anlaşılıyor.

• devamı...

Kaygusuz Abdal’ın hüneri: Nimet yemek

Bektaşî edebiyatının öncüsü kabul edilen ve Bektaşi geleneğinin önemli isimlerinden olan Abdal Musa’nın halifesi Kaygusuz Abdal’ın hem aruzla hem de hece vezni ile yazılmış, abdalan zümresinin tasavvuf inancını açıklayan çok hoş ve anlamlı şiirleri var. Hece vezni ile yazdığı şiirlerinden birini açıklamaya çalışacağım. Ama önce Kaygusuz hakkında biraz bilgi verelim. Bilgileri Nihat Azamat’ın yazdığı İslam Ansiklopedisi’ndeki maddeden özetleyeceğim.

Bu büyük şair hakkındaki bilgileri velayatnamesinden ve eserlerinden öğreniyoruz. Onun mürşidi Abdal Musa ile tanışmasına dair anlatılan menkıbeyi özetleyerek naklediyorum.

• devamı...

Türkiye'de Hac Fonu olur mu?

Birkaç gün önce Dr. Alican Yenice’nin, Prof. Dr. Mahmut Bilen’in danışmanlığında hazırladığı, dünyadaki ilk ve en eski hac fonu olan Malezya Tabung Haji ve bu kurumun Türkiye’ye uyarlanabilmesinin mümkün olup olmadığını tartıştığı doktora tezini gördüm. Ehli için bilinen bir konu olmasına rağmen benim için oldukça yeni idi ve merakla öğrenmeye ve anlamaya çalıştım.

Malezya’da Hac fonunu yöneten ve organizasyonunu yapan Tabung Haji adında bir kurum var. Malezya’da hacı adayları başvuru sırasına göre belirleniyor ve sırası gelen hacca gidiyor. Hacı adayları sırayla belirlendiği için adaylar hangi yılda hacca gideceklerini de biliyor. Sırası geldiğinde hacı adayına fazladan mali bir yük binmemesi için çok önceden fonda açılan hesabına küçük miktarlarda para yatırmaya başlıyor. Fon, biriken paraları hacı adayı adına değerlendiriyor ve hacca gitme vakti geldiğinde de aday beş kuruş para ödemeden hacca gidiyor.

• devamı...

Din mealden değil, Hz. Peygamber’den öğrenilir

Birkaç gün önce bir arkadaşım aradı. Dini öğrenmek istediğini söyleyip benden kendisine bir meal tavsiye etmemi istedi. Arkadaşımın bu sorusu, uzunca bir süre zihnimde taşıdıktan sonra cevabını kendimce bulduğum bir soruyu hatırlattı. Din, Kuran okuyarak öğrenilir mi? Kuran’ı veya herhangi bir kutsal kitabı okuyan herkes onu anlayabilir mi? Son yıllarda neredeyse herkes Kuran’ın mealini okur oldu. Hadis kitapları başta olmak üzere Müslüman alimlerin asırlar boyunca biriktirdikleri muazzam bir külliyat görmezden gelindi, hatta yok ve değersiz sayılmaya başlandı. Sadece meal okuyarak dini öğrendiğini zannedenler maalesef dini öğretmeye de başladılar.

• devamı...

Lâfın tamamı, aptala mı söylenir?

Sık kullandığımız bir atasözümüzdür. Lâf yerine söz, aptal yerine ahmak çeşitleri de vardır. Anlayışı kıt olanlara lâfın tamamının tane tane anlatılması gerektiğini ifade etmek için söylenir. Ancak bu atasözü de tek başına lâfın tamamı değildir. Çünkü bu söz, bir önermedir. Öncülleri ve sonuç cümlesi de vardır. Ne demek istediğimizi mantıktan yardım alarak izah etmeye çalışayım.

Mantıkta düzensiz kıyasın çeşitleri arasında kısaltılmış ve tek cümlelik kıyaslardan bahsedilir. Mesela “Alay etmek, hoş bir davranış değildir.” demek aynı zamanda muhatabın bir davranışını beğenmediğini dolaylı yoldan ifade etmektir. Kısaltılmış tek cümlelik bir kıyas olan cümleyi şöyle açabiliriz:

• devamı...

Somuncu Baba’nın Somunları

Somuncu Baba’yı bilmeyenimiz yoktur. Tekkesi ekmek fırını olan bu büyük veli, pişirdiği ekmekleri Bursa sokaklarında “Mü’minler, somunlar” nidalarıyla satarken yaptığı işi anlayan kişi sayısı çok azdı. Rivayete göre ekmekleri sırtında ve elinde tuttuğu bir tablaya koyar, “müminler, somunlar” diyerek satardı. Bursalılar ondan ekmek almak için birbirini çiğnermiş. Çünkü ondan ekmek alanlar sadece bir ekmek almaz, aynı zamanda nazarına mazhar olmakla feyizlenirler, gönülleri inşirah bulurmuş.

Cevabını merak ettiğimiz soru şu: Somuncu Baba ekmeklerini neden ‘müminler, somunlar’ diyerek satıyordu? Mümin ile ekmek arasında kurduğu ilişki neydi?

• devamı...

Şehzadebaşı'nda Gün Doğmadan

Geçtiğimiz hafta içinde Şehzade Cami, bahçesine girenlerin kirletmesi ve birkaç hazire taşının kırılması ile gündem oldu. Doğal olarak halkımızın büyük bir kısmı bu duruma tepki gösterdi ve bu kabil davranışları kabul edilemez bulduklarını söyledi. Niçin bu kadar tepki gösterildiğini anlamakta güçlük çekenlere yardımcı olmak için Sezai Karakoç’un bir şiirini hatırlatmaya çalışacağım.

Sezai Karakoç’un 1962 yılında yazdığı ve bir kitabına da adını verdiği Şehzadebaşı’nda Gün Doğmadan başlıklı bu şiiri, güneş doğmadan Şehzade Cami avlusuna giden bir adamın gözünde cami ve avlusunun ne anlam ifade ettiğini açıklıyor. Her ne kadar anlatılan Şehzade Cami olsa da aslında anlatılan şey tarihî bir mabedin inanan bir insanın anlam dünyasındaki yeridir. Şairin bunu nasıl yaptığını şiirini okuyarak anlamaya çalışalım.

• devamı...

İnsan ve Toplum Bilimleri nedir? Ne zaman ortaya çıktı?

Resmi Gazete’nin 08 Şubat 2008 tarihinde yayınlanan 26781 sayılı nüshasında bir kanun değişikliği yayınlandı. Aktarıyorum:

28/3/1983 tarihli ve 2809 sayılı Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının; (a) bendi yürürlükten kaldırılmış, (b) bendinin başında bulunan "İhtiyaca göre kurulacak;" ibaresi çıkarılarak yerine "Fen, edebiyat," ve sonunda yer alan "fakülteler" ibaresinden sonra gelmek üzere "ile ihtiyaca göre kurulacak diğer fakülteler" ibaresi eklenmiş, sonunda yer alan "Bulunur." ibaresi "bulunabilir." şeklinde değiştirilmiş ve bu ibareden sonra gelmek üzere "Ancak bir üniversitede en az üç fakültenin bulunması zorunludur." cümlesi eklenmiştir.

Bu tarihten sonra Fen-Edebiyat Fakültelerinin bir kısmının ismi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi olarak değiştirildi. Yeni kurulan üniversitelerde de Fen-Edebiyat Fakültesi yerine İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi yer almaya başladı. Daha önce kurulan Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültelerinin adı da değişmeye başladı.

• devamı...

İyi, doğru ve güzel düşünmek sıradan eylem değildir

İbrahim Kalın, geçtiğimiz günlerde, müsebbibi olmadığı gereksiz bir tartışma ile kamuoyunda yer aldı. Tartışmaya girmeden ve uzatmadan, kendine yakışan bir üslûp ve vakar içinde, sözünü bilgece söyledi ve çekildi.

Oysa İbrahim Kalın, gözümüz gibi sakınmamız gereken değerlerimizden. Cumhurbaşkanlığı sözcülüğü gibi önemli bir görevi üstlenen Kalın, dünyanın en zor coğrafyasında bulunan ve dört bir yanı sorunlu ülkelerle çevrili ülkemizin en çok çalışan bürokratlarından biri. Bir başka ülkenin bir sene boyunca karşılaştığı sorunların daha büyükleri ile bir hafta içinde karşılaşan güzel ülkemiz için canla başla çalışan bir devlet görevlisi. Üstlendiği ağır sorumluluğun stresini ve yoğun çalışmanın yorgunluğunu, fırsat buldukça sesi ve sazı ile atıyor.

Bürokrat, diplomat ve sanatçı kişiliğinin yanında akademisyen kimliğini de muhafaza eden İbrahim Kalın, ne ara ve nasıl yazdığını bilemediğimiz kitapları ile de bizi, kendine hayran bırakıyor.

• devamı...

Başkan adayları için hikayeler

Malum mahalli yöneticilerimizi belirleyeceğimiz seçimlere kısa bir süre kaldı. Adaylar hummalı bir çalışma içinde, seçilmek için gayret ediyorlar. Peki hiç beş yıl boyunca yaşadığımız kasabayı yönetecek belediye başkanının nasıl olması gerektiğini düşündünüz mü?

Eskiler düşünmüşler ve düşündüklerini de kitaplaştırmışlar. Siyasetname türü böyle bir ihtiyaçtan doğmuş. Bir ülkeyi, bir şehri, bir beldeyi yönetmeye talip olanları uyaran kitaplar yazmışlar ve adına da siyasetname demişler.

• devamı...

Pedagojik Formasyon ve Milli Eğitim Akademisi

Üniversitelerimizde pedagojik-formasyon dersleri önce müstakil bir program ile daha sonra da seçmeli ders olarak verilmeye başlandı. Üzerinde konuşmamız ve tartışmamız gereken bu uygulama maalesef ülkenin gündemine bile giremedi. Dünyada bir benzeri olmadığını düşündüğüm pedagojik-formasyon eğitimini önemsizleştiren bu uygulamadan sonra bir gelişme daha oldu. Resmi Gazete’nin 10 Ekim 2024 tarih ve 32696 sayılı sayısında Öğretmenlik Mesleği Kanunu yayınlanarak yürürlüğe girdi. Kanuna göre kurulan Milli Eğitim Akademisi’nin temel görevi MEB’in istihdam edeceği öğretmenleri bir sınavla belirledikten sonra Hazırlık Eğitimi adı verilen bir programla yetiştirmek, pedagojik formasyon olarak bilinen ve üniversitelerde verilen eğitimi vermek.

MEB, 1963-1980 yılları arasında öğretmen yetiştirme ve atama konusunda tam yetkili idi. 1982 Anayasa değişikliğinden sonra öğretmen yetiştirme sorumluluğu YÖK’e, ataması da MEB’e devredilmişti. MEB çıkan bu kanunla 1980 öncesi olduğu gibi hem öğretmen yetiştirme hem de atama yetkisini bünyesinde toplamış oldu.

• devamı...

Niçin üniversiteye gideriz?

Geçtiğimiz günlerde uzun zamandan beri görmediğim bir arkadaşımla karşılaştım. Epeydir görüşmemenin verdiği hasretle sohbet ederken laf lafı açtı ve konu doğal olarak çocuklara geldi. Birbirimize çocuklarımızın okulunu sorduk. Oğlu, Boğaziçi Üniversitesi’ni kazanmış, iki yıl okuduktan sonra ayrılıp bir başka devlet üniversitesine geçmiş. Orada da iki sene devam ettikten sonra mezun olmadan orayı da bırakmış. Büyük bir yazılım firmasında departman sorumlusu olarak çalışıyormuş. Yanında da üniversite mezunu, hatta yüksek lisans yapmış mühendisler çalışıyormuş.

Arkadaşla ayrıldıktan sonra zihnimde “Üniversiteye gitmeden üniversite mezunlarına idarecilik yapmak veya onların üniversitede öğrendiği işi öğrenmek mümkün ise neden üniversiteye gidilsin?” sorusu dolaşıp durdu. Gerçi ABD’de üniversite yöneticilerinin gençlerin ilgisizliğinden dolayı dört yıllık süreyi üç yıla indirmeyi tartıştıklarından haberdardım. İngiltere’de üniversite tahsili için gelen yabancı öğrencilerin sayısında %25’lik bir düşüş olduğunu da bir yerlerde okumuştum. Ülkemizde de her yıl üniversite sınavını kazandığı halde gitmeyen binlerce öğrenci olduğunu da biliyordum.

• devamı...

Bülbül Yuvası: Yakova

Kosova’ya gidenler genellikle Sultan Murad türbesini ziyaret ettikten sonra Prizren’e uğrar, duruma göre birkaç saat vakit geçirdikten veya bir gece kaldıktan sonra bir başka ülkeye geçerler. Oysa kanaatimce İpek ve Yakova da mutlaka gezilmeli ve görülmelidir.

İpek bir başka yazının konusu olsun, ben size Evliya Çelebi’nin “Bülbül yuvası” dediği Yakova’yı neden görmeniz gerektiğini açıklamaya çalışayım.

Ben, bir şehre gittiğimde ilk olarak ulu camiine, çarşısına, sokaklarına ve evlerine bakarım. Bunların yanında medrese, çeşme, tekke, köprü gibi her şehirde bulunmayan diğer mimari unsurlar gelir. Bunların uyum içinde olması ve şehrin tarihinin bir dönemini yansıtacak şekilde korunması da çok önemli. Apartmanlar arasında kalmış bir çeşme beni çok heyecanlandırmaz ancak tarihi dokusunu koruyan bir sokağın köşesindeki çeşme, yakın bir arkadaşımı görmüş gibi beni sevindirir. Yakova’nın merkezi tarihi dokunun korunmuş olması ve yapılarının çeşitliliği ile ziyaret edilmeyi hak ediyor.

• devamı...

Kuzey Makedonya'da Bir Osmanlı Kasabası: Kratova

Kuzey Makedonya’nın güzelliklerini maalesef düzenlenen turlarda gidildiğinde görmemiz pek mümkün olmuyor. Turlarda görülen yerler birkaç şehirle sınırlı. Üsküp’e gidilir, kafile birkaç saat serbest bırakılır. Bu arada Türk çarşısı ve köprü gezilir, bir şeyler yenilip içildikten sonra Kalkandelen’e gidilir. Orada Alaca Cami ve Harabati Tekkesi gezildikten sonra Gostivar’in içinden geçilerek Ohri ve Struga’ya gidilir. Ohri’de çarşı ve kale gezilip gölde tekne gezintisi yapılır. Bazı turlar Struga’ya da götürür ancak turlarla giden birkaç kişiyle konuştuğumda Struga’ya gitmediğini öğrenmiştim. Eğer otobüsle gelinmiş ise yol üzerinde Manastır’a da uğranır. Yani hepi topu bir gece kalınıp en çok gezdireni Manastır, Ohri, Struga ve Ohri’yi gezdirir. Oysa Makedonya’da oralara kadar gitmişken mutlaka görmesi gereken birkaç yer daha var.

Osmanlı döneminde bir kaza yani ilçenin nasıl bir yer olduğu görülmek isteniyorsa görülmesi gereken yer Kratova’dır. Bulunduğu konumla uyumlu evlerin bulunduğu mahalleleri, köprüleri, kuleleri ve çarşısıyla tam bir Türk şehridir. Küçük tarihi İtalyan şehirlerine benzettiğim küçük tarihi bir Osmanlı şehri olan Kratova köprüleri de Mostar köprüsüne benzer.

• devamı...

Osmanlıca diye bir dil var mı?

Dijital eğlence, dizi ve film platformlarından birinde gündemi oldukça meşgul eden ve çok izlenen bir dizi yayınlandı. Çok konuşulması ve tavsiye edilmesi üzerine ben de işten güçten bunalıp yorulduğum bir vakitte oturup izledim. Kurgusu, senaryosu, kostüm, oyuncular fena değildi. Fevkalade bulmadım ama kötü de diyemem.

Bir otel odasından tarihe yapılan yolculuk ve tarihin seyrini değiştirecek olayları engellemek üzere kurulu film, ideolojik tarafı da olan tarihi polisiye. Bir dizinin ideolojik olmasında sıkıntı yok, her film veya dizi, apolitik olanlar bile, biraz ideolojik değil midir? Ancak ideolojik mesaj vereceğim diye hakikate muhalif olay ve sözler üzerine inşa edildiğinde iş film olmaktan çıkıp propaganda aracına dönüşüyor.

• devamı...

Hollywood'u göklere çıkarmak, genç nesli dolandırmaktır

Sinemayı seven biri olarak Alev Alatlı’nın Suç Ortağı Hollwood Kaan’ın Kitabı (Genişletilmiş 2. Baskı İstanbul: Turkuvaz Kitap, 2021) isimli kitabını görünce hemen edindim ve bir çırpıda okudum.

Alatlı’nın kitabı yazmaya başlaması, anlatılan ve öğretilen Amerikan tarihi ile filmlerde anlatılanların birbirinin zıttı olduğunu fark etmesi ile başlıyor. ABD’yi ve tarihini o kadar bilmesi yetmiyor böyle bir kitap yazabilmek için. Aynı zamanda o kültürün kör bir mümini ve tapacak kadar hayranı olmamak gerekiyor. Alev Alatlı bize bunu gösteriyor.

Kitabı okuyup da Alev Hanım’a hayran olmamak mümkün değil. Çünkü ancak Hollywood üzerine tez hazırlayan birinin bilebileceği kadar detay bilgileri, çok iyi bildiği Amerika tarihi ile harmanlayarak, birbirlerine gönderme yaparak o kadar açık bir şekilde anlatıyor ki okuyup da bana hak vermeyecek kimse, eğer özel bir düşmanlığı yok ise, yoktur. Ayrıca kitabı tam olarak anlayabilmek için iyi derecede İngilizcenin yanı sıra sinema ve Amerikan tarihi de bilmek gerektiğini ilave edeyim. Ya da neredeyse her paragrafta durup ansiklopediye bakacaksınız. O yüzden tek seferde okunacak bir kitaptan daha çok Amerika Tarihi adıyla bir seçmeli dersin kitabı olarak okunacak derinlikte ve genişlikte bir kitap.

• devamı...

Baba bu kitabı niye yazdın?

Şemseddin Sivasi'nin Nutk-ı Şerifi

Tasavvufi Halk Edebiyatı - Yunus Emre