Şairlerin sözü neden elbette yalandır?

Fuzulî merhumun dillere pelesenk olan ve münasebet düştükçe söylenen bir beyti vardır:

Ger derse Fuzûlî ki güzellerde vefâ var
Aldanma ki şâir sözü elbette yalandır

Şairlerin sözünün yalan olduğunu ilk söyleyen Fuzulî değil elbette. Şairlerle ilgili bu iddiayı MÖ 5. asra kadar götürebiliriz. Hocası Sokrates’ten öğrendiklerini aktardığı kitabında Platon aralarında şairlerin de bulunduğu sanatçıların yalancı ve taklitçi olduklarını söyler.

Peki taklitçi kimdir? Onu da Platon’dan öğrenelim.

“Üç çeşit yatağımız var. Biri nesnelerin tabiatında var olan yatak ki onu sadece Tanrı yapabilir, ikincisi marangozun yaptığı yatak, üçüncü de ressamın yaptığı yatak. Üç yatağın da üç hâkimi var: Tanrı, usta ve ressam. Tanrı gerçekte var olan tek yatağı yaratmıştır. Bir ikincisini yapmamıştır. Marangoz ise yatağın yapıcısıdır. Tanrı bir yatak yaratmışken ustalar, Tanrı’yı taklit ederek binlerce yatak yapmışlardır. Ressam ise ustanın yaptığı yatağı resmeder. Dolayısıyla taklitçidir. Hakikatten üç defa uzak bir taklitçidir. Bir de resmin gerçeğin değil, görünüşünün taklidi olduğunu düşün. Taklit hakikatten çok uzaktır. Bir ressamın çizdiği yatak gerçek değildir, ona yatamazsın.” (X. Kitap 596a-598c)

Ressam ve heykeltraş için söylediklerini ozan ve şair için de söyler. Ozanın yaptığı da düşüncelerini ve duygularını kelimelerle ve cümlelerle boyamaktır. Şair veya hatip ölçü, ritm ve ahenk içinde savaşlardan veya herhangi bir konudan söz ettiği zaman dinleyenler sözlerini beğenirler. Ozanların ve şairlerin sözleri, o parlak uyumlu renklerinden soyulup da yalın halleriyle ele alındı mı bir şeye benzemez. Çünkü taklitçi olan şair gerçek üzerinde hiçbir şey bilmez, sadece görünüşü bilir. Platon’a göre şairin doğru konuşamamasının nedeni söyledikleri hakkında yetkiyle konuşacak kadar bilgili olmamasıdır.

Platon’o göre şairin anlattıkları ahlak bakımından da zararlıdır.

Ressam gemi resmi çizer ama geminin nasıl kullanacağını ve nasıl yapılacağını bilmez. Dolayısıyla gerçek bilgiden yoksundurlar. Şairler öğretici olamaz, bize gerçekleri öğretemez. Şairler gerçek bilgiye sahip olmayan benzetmeci kişilerdir. Yatak ideası, ustası ve ressam. Bunlar içinde yatak konusunda en az bilgisi olan ressamdır. Ressam yatak ustasını taklit eder. Yatak ustası da yatak ideasını. Dolayısıyla ressam taklidin taklididir. (X. Kitap 596b ve sonrası)

Dolayısıyla şairler taklitçidir ve onların sözlerine göre güvenilmez.

Mantıkçılara göre şairler

İslâm mantıkçıları bilgi taşıyan önermeleri ihtiva ettikleri bilgilerin doğruluk derecesine göre başlıca yedi kısımda inceler.

1. Yakiniyyât: Gerçeğe uygun olan, tartışmasız kesin bilgi veren önermelerdir. Dünya yuvarlaktır, su 100 derecede kaynar, 2+2=4’tür vs gibi doğruluğu ispat edilmiş kesin bilgilerdir.

2. Meşhûrât: Doğruluğu insanların tamamı tarafından kabul edilen önermelerdir. “Adalet iyidir”, “Yalan söylemek kötüdür” gibi ahlâkî hükümleri sayabiliriz.

3. Müsellemât: Doğruluğu pek çok kimse tarafından kabul edilmiş şüphe götürmez hükümlerdir. Bir tartışma sırasında kullanıldığında, karşı tarafça da önceden doğruluğu kabul edilen önermelerdir.

4. Makbûlât: Yalan söylemeyeceğine dair hakkında hüsnüzan beslenilen bir kimseden alınan bilgilerdir. Dolayısıyla doğruluğu söyleyenin otoritesine ve bilgisine olan güvene bağlıdır. Mesela hayatında deniz görmeyen birine görenlerin deniz hakkında söyledikleri sözler makbulat kabul edilir.

5. Zanniyyât: Kesin olarak bilinmeyen ancak birtakım işaretlerden yola çıkarak öne sürülen önermelerdir. Gece karanlıkta dolaşan birinin hırsız olduğunu söylemek gibi. Ancak zandır, yakiniyyat gibi kesin değildir. Zannın da dereceleri vardır. Yakıniyyata en yakın olanına zann-ı gâlib denilir.

6. Muhayyelât: Doğru veya yanlış, kabul edilebilir veya edilemez somut ve objektif bir sebep olmadan insanda sevinç ve huzura yahut nefret ve sıkıntıya yol açan önermelerdir. İnsanın duygularına hitap eder. İnsanın zihninde ve hayal dünyasında gerçekliği olmayan varlıklar icat etmektir. Mesela balın tatsız, pırlantanın değersiz bir taş olduğunu söylemek gibi. Doğru olup olmaması önemli değildir.

7. Vehmiyyât: Vehim gerçekte var olmadığı halde var olduğu sanılan, varmış gibi tasarlanan düşünce ve zanlardır. Vehim gücünün doğru kabul ettiği, ancak doğru veya yanlış olması muhtemel hükümler için kullanılır. Genellikle herhangi bir konuda bilgisi olmayanların duygularına göre gerçekliği olup olmamasına bakmadan söylenen önermelerdir. Paris’in Almanya’nın başkenti olduğunu söylemek gibi.

Mantıkçılar bu açıklamaları yaptıktan sonra bu yedi öncülün nerelerde kullanıldığından da bahsederler. Beş Sanat dediğimiz bu kullanım alanları burhan, cedel, hatabe, şiir ve safsatadır. Edebiyat ve şiir bu beş sanattan şiir ve hatabenin konusudur.

Hatabe (retorik)

Hatabe zanniyyât veya hem zanniyyât hem de makbûlâttan oluşan kıyaslardır. Halkın büyük bir kısmının anlamayacağını düşünülen konuların anlaşılır olması için tercih edilen bir yöntemdir. Halkı hem dînî hem dünyevî konularda faydalı işler yapmaya ve zararlı işlerden uzaklaştırmaya teşvik etmek için hatiplerin geliştirdikleri delillerden ibarettir. Halk için yazılan kitaplar hatabe altında değerlendirilir ve bu tür kitaplarda bilimsel bir söylem aramak beyhudedir. Maksat öğretmek, inandırmak veya ikna etmektir.

Şiir (poetika)

Mantıkçılara göre şiir muhayyelat türü öncüllerden oluşur. Muhayyelatta doğru yoktur, şairin duyguları vardır. Bu duygular insanda sevinç ve huzura yahut nefret ve sıkıntıya yol açar. Şairler bir maddi veya manevi bir menfaat ve çıkar dolayısıyla bir gün sevdirdiğine bir başka gün nefret ettirebilir. Dolayısıyla sabit bir hakikatten bahsedilemez. Şairin hayal dünyasında yarattığı gerçekler hayattaki gerçeklerle örtüşmeyebilir ama şair için doğru olan odur. Bir şair için bal tatsız, pırlanta değersiz olabilir. Onun için değer, çarşıda pazarda alınıp satılmasındaki verilen kıymet değildir. Kendisinin ona biçtiği kıymettir. Bu kıymet ise mutlaka bir sebebe bağlıdır.

Mantıkçılar için şair sözünün yalan olmasının nedeni muhayyalat ürünü olmasından dolayıdır. Akıl ve mantık yoluyla bakıldığında görülen manzara budur.

Kuran’da şairleri ikiye ayrılır

Kuran’da da şairler için güzel şeyler söylenmez. Şuara suresinde şairler için gerçekte yapmadıkları şeyleri söyledikleri ve yalancı oldukları için eleştirildikten sonra bir istisna edatı getirilir ve “Ancak iman edip dünya ve âhiret için yararlı işler yapanlar, Allah’ı çokça ananlar ve haksızlığa uğratıldıktan sonra kendilerini savunanlar başkadır.” şairler ikiye ayrılmış olurlar. Bu konuda ayrıntılı bilgi için Şiir Şair ve Peygamber’e Dair isimli kitaba bakılabilir.

Kuran’a göre baktığımızda şairleri taklitçiler ve iyi şairler olarak ikiye ayırabiliriz. Taklitçi hem eşyayı hem de duyguları taklit eder, bilmediği şeyleri, yaşamadığı duyguları anlatır. Dış dünyaya çok bağımlıdır ve dolayısıyla dış dünyası değiştikçe söyledikleri yani şiiri de değişir. Bu yüzden yalancı ve güvenilmezdir.

Gerçek şairlerin duygularının kaynağı olan hakikat gönüllerindedir. Platon’un idealar alemi olarak tavsif ettiği hakikat kendileri dışında bir yerlerde değildir. Tüm ideaları gönüllerinde topladıkları için taklitçi değilllerdir, kendilerinde olanı doğru ve eksiksiz bir şekilde aktarırlar. Taklitçiler taşıma suyla değirmen döndürenlerdir, hakikî şairler ise suyu bitmeyen gürül gürül akan ırmaktır ve değirmenleri devamlı döner.

Marifet gönül menbaından suyu çıkarıp akıtmaktır. Bunu da ancak taklitçi olmayan büyük şairler yapabilir. Tükenmeyen suyun kaynağı aşktır.

Fuzulî’nin sözü yalandır dediği şairler taklitçi olanlardır. Şairin yalancısı olur, âşıkın olmaz.



Bu yazıyı, Facebook'ta paylaşayım...

Bu yazıyı, Twitter'da paylaşayım...

Bu yazıyı, LinkedIn'de paylaşayım...

Bölümler

Yazılarım

Yazılarımı okuyabileceğiniz sayfadır.

Kitaplarım

Kitaplarımı görebileceğiniz sayfadır.

Basında

Basındaki haberleri görebileceğiniz sayfadır...

Etkinlikler/Takvim

Tüm etkinlik, toplantı ve konuşmalarımın haberini takip edebileceğiniz sayfadır.

Videolar

Bize Yön Veren Metinler

02.00 Bize Yön Veren Metinler

05:00 "Bize Yön Veren Metinler" Eserinin Ortaya Çıkmasının Temel Amacı Nedir?

09:30 "Bize Yön Veren Metinler" Eserinin Temel Konusu ve Amacı

15:00 Metinleri Seçerken Dikkat Edilen Hususlar Nelerdir?

17:30 "Bize Yön Veren Metinler" Eserinde Hangi Ana Temalar İşlenmiştir?

22:00 "Bize Yön Veren Metinler" Eseri, Bireylerin Düşünce Yapılarına Nasıl Katkı Sağlar?

24:30 "Bize Yön Veren Metinler" Farklı Kültürler Arasındaki Benzerlik ve Farkları Nasıl Vurgular?

28:30 Bize Yön Veren Metinler Eserinin İçerdiği Mesajlar

32:00 Metinleri Seçerken Dikkat Edilen Hususlar Nelerdir?

35:30 Fatih Sultan Mehmet'in Galata Gayrimüslimlerine Verdiği Ahitname Metni

Oryantalizmin Zihin Dünyası, Ötekileştirmenin İdeolojisi ve Edward W. Said

Kitap kapağındaki görselin hikayesi
Oryantalizm hakkında yazılmış çok kitap ve çalışma varken böyle bir çalışmay yapmaya iten motivasyon
Oryantalizmin genel kabul görmüş bir tanımı
Oryantalizmle birlikte geçen modernlik ile arasındaki ilişki
Said’in temel tezi
Oryantalistler Said’in görüşlerine katılmama sebepleri
Seyahatname edebiyatı ile oryantalizm arasındaki ilişki
Oryantalizmin Osmanlı İmparatorluğuna bakışında diğerlerinden farklı olduğu taraf
Oryantalizmin zihin dünyasında İslam
Batı zihninde teşekkül eden Osmanlı imgesi
Türk despotizmi ve bu söylemi ortaya çıkaran gerekçeler
Batı toplumu, Doğu toplumu, İslam toplumu, Osmanlı toplumu
Gerçek Doğu ile oryantalistlerin ürettiği Doğu imgesi arasında bir uçurum var
Osmanlı-Bilim dünyasında şerh edebiyatı ile ilgili
Akli ilimlerin medreseden kaldırılması iddiası
Rönesansı başlatan doğulu alimler

ismailgulec.net